مرند یکی از شهرستان های استان آذربایجان شرقی است که در ناحیه ی شمال خاوری استان واقع شده است. تاریخ مرند به چند قرن پیش از میلاد مسیح می رسد. در دایره المعارف بزرگ اسلامی آمده است که مرند مرکز سکونت اقوامی مهم در دوره کلده و آشور بود. بطلمیوس از این شهر به نام ماندگار یاد کرده است. به عقیده ویلیامز جاکسون، مرند پایتخت شهرستان واسپورگان در دوره ساسانیان بود و بقایای آتشکده ای در تپه خاکستری مرند دلیل همین مدعاست. آب و هوای مساعد کوهستانی، برف و باران کافی و مراتع و چمن زارهای سرسبز؛ جاذبه های طبیعی زیادی را در دره ها و کوه های منطقه به وجود آورده است. کوه کیامکی داغ و رودخانه ارس به همراه چشمه های آب معدنی از مهم ترین جاذبه های طبیعی مرند به شمار می آیند. مرند به واسطه ی حاصل خیزی خاک و دارا بودن آب کافی از شهرستان های مهم کشاورزی استان آذربایجان شرقی محسوب می شود. بناهای متعدد تاریخی از جمله: مسجد جامع مرند، کاروان سرای هلاکو و تپه های باستانی، قلعه ها، پل ها، حمام های قدیمی و آرامگاه های مشاهیر از دیگر مکان های دیدنی شهرستان مرند محسوب می شوند.
مکان های دیدنی و تاریخی
آب و هوای مساعد کوهستانی، برف و باران کافی، مراتع و چمن زارهای سرسبز جاذبه های طبیعی زیادی را در دره ها و کوه های منطقه به وجود آورده است. کوه کیامکی داغ و رودخانه ارس به همراه چشمه های آب معدنی از مهم ترین جاذبه های طبیعی مرند به شمار می آیند. بناهای متعدد تاریخی از جمله مسجد جامع مرند، کاروان سرای هلاکو و تپه های باستانی، قلعه ها، پل ها، حمام های قدیمی و آرامگاه های مشاهیر از دیگر مکان های دیدنی شهرستان مرند محسوب می شوند.
صنایع و معادن
رونق بخش های کشاورزی، دام داری و صنایع دستی سبب رونق نسبی بخش بازرگانی شده و مهم ترین اقلام صادراتی شهرستان مرند عبارتند از: گندم، جو، تره بار، آفتابگردان، بنشن، سیب، گلابی، بادام، برگه زردآلو، قالی، گلیم، سرامیک و فرآورده های دامی. هم چنین معدن خاک چینی کائولن در 17 کیلومتری شمال خاوری مرند مهم ترین معدن ناحیه به شمار می رود که مواد آن به مصرف کارخانه سرامیک سازی می رسد.
کشاورزی و دام داری
مرند به واسطه حاصل خیزی خاک و دارا بودن آب کافی از شهرستان های مهم کشاورزی استان آذربایجان شرقی محسوب می شود. عمده ترین محصولات کشاورزی شهرستان : غلات، حبوبات، دانه های روغنی، سیب زمینی، پیاز، صیفی جات، چغندر قند، علوفه، زردآلو، سیب و انگور است. در این شهرستان گوسفند، بز، گاومیش، شتر، و پرورش طیور از نظر دام داری اهمیت زیادی دارند.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
مرند در اصل به زبان آذری «مارنده» بوده، مار همان کلمه ماد است که در زبان آذری به مار تبدیل شده است. نام یونانی مرند مرو است، و احتمالا از قومی به همین نام که این منطقه را تا دریاچه ارومیه تحت اشغال داشته اند گرفته شده است. نام قوم مروا با پسوند « ند» به شکل مرواند به معنی جایگاه قوم مروا درآمده است که در طول زمان به مرند تبدیل شده است. در تقویم البلدان آمده که واژه مرند به زبان ارمنی به معنای دفن یا دفینه است. ارامنه معتقدند مرند محل دفن حضرت نوح است.
تاریخ مرند به چند قرن پیش از میلاد مسیح می رسد. در دایره المعارف بزرگ اسلامی آمده است که مرند مرکز سکونت اقوامی مهم در دوره کلده و آشور بود. بطلمیوس از این شهر به نام ماندگار یاد کرده است. به عقیده ویلیامز جاکسون، مرند پایتخت شهرستان واسپورگان در دوره ساسانیان بود و بقایای آتشکده ای در تپه خاکستری مرند دلیل همین مدعاست. در سفرنامه ویلیامز جکسون ( آمریکایی ) درباره وجه تسمیه مرند آمده است که بنای این شهر به امر دختر ترسایی به نام ماریا گذاشته شد. وی کلیسای بزرگی در این محل بنا کرد که اکنون مسجد جامع شهر است به همین دلیل نام این شهر ماریانا خوانده شد که بعدها به مریند، مروند، ماریانه، و سپس به مرند تغییر نام یافت. آثار کلیسای قدیمی این شهر هنوز پابرجاست و صلیب هایی بزرگ و کوچک به شکلی زیبا دور تا دور قسمت فوقانی آن را پوشانده اند. از سویی دیگر برخی از محققین مرند را تغییر یافته کلمه « مادوند » و « مارند » یعنی محل زندگی مادها ذکر کرده اند.
شواهد تاریخی نشان می دهد که مرند در روزگار قیام بابک خرم دین جزو قلمروی او بود و محمد روادی حکم ران مرند از بابک اطاعت می کرد. پس از دوره روادیان، دیگر نامی از مرند برده نمی شود، ولی وقایع عمومی منطقه نشان می دهد که این ناحیه تا حدود نخجوان، ایروان، تفلیس، شیروان، شماخی، خوی و آن محل نبرد حکومت های آذربایجان، گرجستان و ارمنستان از یک سو و فرستادگان خلفا از سوی دیگر بوده است. با برقراری نظام ایلخانی پس از حملات مغول، سلاطین ایلخانی بر مراغه، تبریز و سلطانیه حکومت راندند. در دوره تیموریان و پس از آن مرند مانند سایر شهرها دچار غارت و جنگ و ویرانی شد.
در دوران صفویه به خصوص در زمان شاه اسماعیل اول که ایرانیان در جنگ چالدران شکست خوردند، تمامی آذربایجان به تصرف عثمانی ها در آمد و مرند هم مانند سایر شهرها از این قاعده مستثنی نبود. حتی به دلیل موقعیت سوق الجیشی، بیش تر از سایر نقاط مورد تاخت و تاز قرار گرفت. درزمان شاه عباس، حکومت مرند به امیری به نام سلطان جمشید خان دنبلی داده شد و این شهر مرکزیت حکومتی پیدا کرد. در سال 1016 هجری شاه عباس برای نبرد با عثمانیان مرند را پایگاه خود قرار داد.
در دوره قاجاریه به دلیل رونق فعالیت های صنعتی، بازرگانی و معدنی ماورای ارس و داد و ستد بین تبریز و خوی با باکو و تفلیس و مهاجرت و مسافرت مردم آذربایجان به روسیه هم چنین لزوم مبادلات پستی و راه کاروانی، بر شهرت و آبادانی مرند افزوده شد. در دوره انقلاب مشروطیت «شجاع نظام مرندی» در مرند، زنوز و منطقه علمدار و گرگر به مخالفت با مشروطیت و طرف داری از استبداد برخاست. در این زمان راه مرند راه بازرگانی ایران به اروپا و روسیه بود و برای تبریز از لحاظ تأمین آذوقه و مایحتاج زندگی اهمیت اساسی داشت. این راه بارها توسط افراد «شجاع نظام مرندی» مسدود شد، اما سرانجام این مرد با یک بمب پستی که توسط مشروطه خواه معروف «حیدر خان عمو اوغلی» از تبریز فرستاده شد، به هلاکت رسید.
